MUSIC FOR EIGHTEEN MUSICIANS

de triomf van het minimalism

Even when all the cards are on the table and everyone hears what is gradually happening in a musical process, there are still enough mysteries to satisfy all.
Steve Reich

Music for 18 Musicians blijft ook bijna vijftig jaar na zijn creatie een ongeëvenaard meesterwerk van Steve Reich. Dit robuuste, avondvullende werk brengt zes slagwerkers, vier piano's, viool, cello, twee klarinetten en een kwartet van vrouwenstemmen samen op één podium. Alles wordt versterkt. Het hele werk is gebaseerd op een "ritmisch knipperen", zo snel als een stroboscoop. Hierboven worden golvende harmonieën geplaatst - aangedreven door de klarinetten en de strijkers - en scat, vocale improvisaties van de vier vrouwenstemmen. Het werk verandert langzaam, als in een droom: de texturen verschuiven als wolken, en leiden de luisteraar van een meditatieve beleving naar een ritmische trance.

Music For 18 Musicians is ook robuust in zijn compositie: elf akkoorden, die worden geïntroduceerd aan het begin van het werk, worden vervolgens uitgebreid verkend en ontwikkeld in de elf secties van het werk. Reich verwijst hiermee naar de muziek van Pérotin, de eerste grote meester van de westerse polyfone kunst ("Ecole de Notre-Dame", Parijs, 12e eeuw).

Dit is de triomf van het minimalisme. Niets wordt verborgen, alle kaarten worden op tafel gelegd. De ritmes, de harmonieën en de processen die ze transformeren: alles is transparant. En toch geeft de compositie niet al zijn geheimen prijs. Reich weet als geen ander hoe de verandering van slechts één noot in de harmonie klinkt als een ingrijpende modulatie, en de toevoeging van maar een enkel instrument als een gebeurtenis van ongekende kracht.

Music for 18 Musicians werd bij zijn premère in 1976 lovend onthaald, gelijkwaardig aan de opera Einstein on the Beach van Philip Glass. Sinds dat jaar heeft het minimalisme zich definitief een plaats weten veroveren op de grote podia.

Presque cinquante ans après sa création, Music for Eighteen Musicians reste le chef d'oeuvre insurpassé de Steve Reich. Cette vaste pièce d’une heure mobilise six percussions, quatre pianos, violon, violoncelle, deux clarinettes et un quatuor de voix de femmes. Tout est amplifié. Toute l'oeuvre est basée sur un « clignotement rythmique », rapide comme un stroboscope, fondamentalement psychédélique, sur lequel se greffent des vagues d'harmonies pulsées par les clarinettes et les cordes, et le scat irréel des quatre voix de femmes. L'oeuvre se métamorphose doucement, comme en rêve : les texture changent comme des nuages, et conduisent l'auditeur depuis l’état méditatif jusqu’à la transe rythmique.

L’oeuvre est également robuste dans son écriture : onze accords, introduits au début de l'oeuvre, sont ensuite explorés et développés longuement dans les onze sections de l'oeuvre. Reich reconnaît ici sa dette envers la musique de Pérotin, le premier grand maître de l'art polyphonique occidental ("Ecole de Notre-Dame", Paris, XIIème siècle).

C’est le triomphe du minimalisme. Rien n'est caché, tout est mis sur la table : les rythmes, les harmonies et les processus qui les transforment — tout est transparent. Et pourtant, l’oeuvre garde son secret ! Le changement d’une seule note dans l’harmonie sonne comme une modulation bouleversante; et l’entrée d’un seul instrument comme un événement d'une force inouïe. On comprend le formidable succès critique et public de cette oeuvre lors de sa création en 1976 — contemporaine de l'opéra Einstein on the Beach de Philip Glass. Cette année-là, le minimalisme s'était bel et bien échappé hors du ghetto de la scène underground...